معرفی کتاب الگوی حکمرانی دوفضایی

الگوسازی برای حکمرانی و سیاست‌‌گذاری در فضای مجازی که فضایی ناپایدار و متغیر است و عناصر و متغیرهای متعددی در آن و بر آن تأثیر دارند، نیازمند جامع‌‌نگری و توجه به همه ابعاد و وجوه گوناگونی است که یا تأثیر می‌‌پذیرند و یا تأثیرگذارند. جامع‌‌نگری در الگوسازی برای حکمرانی فضای مجازی نه تنها معطوف به خود فضای مجازی است، بلکه معطوف به محیط و بستر عملیاتی آن نیز می‌‌شود و لذا اتخاذ رویکرد بومی‌‌نگر در تنظیم الگوی مطلوب حکمرانی اهمیت دارد. بر این اساس، درجمهوری اسلامی ایران، در تدوین الگوی حکمرانی فضای مجازی، علاوه بر توجه به ساختار، فرم و محتوای فضای مجازی، باید به بسترهای فرهنگی، سیاسی و اقتصادی و رویکردهای بومی و محلی نیز توجه شود و در چنین چارچوبی است که می-توان الگویی جامع برای حکمرانی فضای مجازی برای جمهوری اسلامی ایران ارائه کرد.

بر این اساس، کتاب «الگوی حکمرانی دوفضایی» به تبیین ترجیحات الگوی مطلوب کلان و مبانی حکمرانی فضای مجازی با نگاه «دوفضایی شدن‌‌ها» در مقایسه با دیگر الگوهای سیاست‌‌گذاری و حکمرانی می‌‌پردازد و همچنین به تفکیک میان الگوی کلان و الگوی میانی سیاست‌‌گذاری در فضای مجازی توجه دارد.

• معرفي كتاب

کتاب «الگوی حکمرانی دوفضایی» با هدف «ارائه رویکردی جامع‌‌نگر به موضوع حکمرانی فضای مجازی» و معرفی و نگاهی تکمیل‌‌گرایانه به مبانی فلسفی، معرفتی و پارادایمی الگوی مطلوب سیاست‌‌گذاری و حکمرانی فضای مجازی، به دنبال پاسخگویی به این پرسش‌‌هاست که الگوی مطلوب حکمرانی در فضای مجازی چیست؟ این الگوی مطلوب چه ترجیحاتی نسبت به سایر الگوهای سیاست‌‌گذاری دارد؟ و دلیل تأکید بر این الگو در مقایسه با دیگر الگوها چیست. اين كتاب در 186 صفحه تنظيم شده و داراي فهرست، مقدمة مؤلف، واژه‌‌نامه و نمايه است كه در سال 1397 توسط انتشارات اميركبير به چاپ رسيده است.
اين كتاب را مي‌توان يكي از آثار برجسته و منحصربه‌فرد در حوزة حکمرانی و سیاست‌‌گذاری در فضای مجازی در كشور دانست كه بر اساس رويكردي جامع‌نگر، تمامي سطوح و لايه‌هاي اين حوزة مطالعاتي را مورد توجه قرار داده و لذا مي‌تواند به عنوان كتابي مرجع، مورد استفادة حوزة سياست‌گذاري و سطح آكادميك و دانشگاهي قرار گيرد.

این کتاب در چهار فصل تنظیم شده است. فصل اول با عنوان «الگوهای بین‌‌المللی حکمرانی فضای مجازی» بر الگوهای بین-المللی سیاست‌‌‌‌گذاری و حکمرانی فضای مجازی که توسط سازمان‌‌های بین‌‌المللی مطرح شده‌‌اند و جنبۀ فراملی دارند، تمرکز دارد. همان‌‌طور که در این فصل مطرح شده است، روندهای شکل‌‌گیری الگوهای بین‌‌المللی راهبری و حکمرانی فضای مجازی را می‌‌توان به دو بخش عمده تقسیم کرد: الف) الگوهای حکمرانی کلان فضای مجازی و ب) الگوهای حکمرانی فضای مجازی مبتنی بر نظریه‌‌های توسعه پایدار که در این روند مشاهده می‌‌شود که الگوی حکمرانی کلان فضای مجازی از الگوی سلطه امریکایی به سمت الگوی مشارکتی و پس از آن، به الگوی چندذینفعی و الگوی چندجانبه حرکت کرده است. علاوه بر این، طبقه‌‌بندی الگوی حکمرانی فضای مجازی بر اساس رویکردهای فلسفی و معرفتی مختلف از دیگر محورهای موردبحث در این فصل است که شامل موارد زیر است:

الگوهای حکمرانی فضای مجازی در نظام لیبرالیستی: الگوی لیبرتارین یا آزادی‌‌خواه؛ الگوی نفع عمومی؛ الگوی بازار آزاد

الگوهای حکمرانی فضای مجازی در نظام مشارکتی اروپا: الگوی بازار آزاد اروپایی؛ الگوی خدمات عمومی اروپا؛ الگوی ملی‌‌گرا-فرهنگ‌‌گرای اروپا

الگوهای حکمرانی فضای مجازی در نظام فکری دورگه‌‌ای (کنترل-دموکراتیک) آسیای شرقی: الگوی توسعه‌‌ای دولت‌‌راهبر؛ الگوی همکاری آزادانه

الگوهای حکمرانی فضای مجازی در نظام فکری کنترلی: الگوی کوبایی؛ الگوی چینی؛ الگوی روسی.

در فصل دوم کتاب با عنوان «الگوی کلان حکمرانی فضای مجازی مبتنی بر ترجیحات معرفتی و نظری پارادایم دوفضایی شدن‌‌ها»، پارادایم دوفضایی شدن جهان و ترجیحات معرفتی و نظری آن به مثابۀ مبنای الگوی کلان حکمرانی فضای مجازی موردتوجه قرار گرفته است. همان‌‌طور که در این فصل مطرح شده، پارادایم دوفضایی شدن جهان به دلیل فراهم کردن چارچوب نگاهی دوفضایی که به صورت توأمان ناظر بر فضای واقعی و فضای مجازی و تعامل میان این دو فضاست و همچنین به دلیل رویکرد ارزش‌‌گرایانه و بومی‌‌نگرانه، می‌‌تواند مبنای معرفتی قدرتمندی برای الگوی مطلوب کلان حکمرانی و سیاست-گذاری باشد و ترجیحات آن نسبت به سایر الگوها عبارتند از: توجه الگوی حکمرانی دوفضایی یکپارچه به دانش یکپارچه، الگوی حکمرانی دوفضایی یکپارچه در پیوند با الگوی اسلامی-ایرانی پیشرفت پایدار، اتخاذ رویکردی همه جانبه‌‌نگر به حکمرانی فضای مجازی، تصمیم‌‌گیری سیاستی با رویکرد توافق و شفافیت، تسریع فرایندهای سیاستی و عملیاتی، غیرتجویزی بودن الگوی مطلوب، تضمین امنیت در الگوی مطلوب، حمایت از تولید محتوا و خدمات بومی تقویت کنندۀ هویت اسلامی-ایرانی و انطباق‌‌پذیری بالای الگوی مطلوب کلان دوفضایی یکپارچه.

در فصل سوم با عنوان «الگوی میانی حکمرانی فضای مجازی؛ رویکردهای چهارگانه دوفضایی شدن یکپارچه هوشمند»، «الگوی دوفضایی یکپارچه هوشمند» به عنوان الگوی میانی مطرح شده که مبتنی بر نظام معرفتی و ارزشی نظام جمهوری اسلامی ایران بوده و سه رکن اصلی آن شامل دوفضایی بودن، یکپارچگی و هوشمند بودن است. این الگو مبتنی بر چهار عنصر ذینفعان، محورهای مجازی‌‌سازی، لایه‌‌های مجازی‌‌سازی و سطوح خدمات مجازی طراحی شده و ساختار اصلی سیاست-ها، راهبردها و راهکارها متأثر از دو عنصر لایه‌‌های مجازی‌‌سازی و عناصر تشکیل دهندۀ فضای مجازی با رویکرد اینترنت همه-چیزها (افراد، اشیا، داده/اطلاعات و فرایندها) است.

درنهایت در بخش نتیجه‌‌‌‌گیری نیز «الگوی حکمرانی دوفضایی یکپارچه هوشمند» برای فضای مجازی جمهوری اسلامی ایران پیشنهاد شده و مدیریت حلقه‌‌های حکمرانی دوفضایی و سطوح مدیریتی فعال در الگوی میانی دوفضایی یکپارچۀ هوشمند بحث شده است. همین‌‌طور در این فصل، الگوی پیاده‌‌سازی چهارمرحله‌‌ای خدمات نظام دوفضایی جمهوری اسلامی ایران شامل سطوح پیاده‌‌سازی سیاست‌‌ها، قوانین، برنامه‌‌ها و اقدامات موردتوجه قرار گرفته است.

• الگوی حکمرانی دوفضایی به مثابۀ رویکردی بومی‌‌گرا و ارزش‌‌گرا به سیاست‌‌گذاری و حکمرانی

کتاب «الگوی حکمرانی دوفضایی» با اتخاذ رویکردی جامع‌‌نگر و ارزش‌‌گرا به موضوع سیاست‌‌گذاری و حکمرانی، در یک سطح، به بررسی الگوهای حکمرانی موجود در سطح جهان توجه دارد که می‌‌تواند مورد استفادۀ بخش آکادمیک و دانشگاهی باشد و در سطحی دیگر، در این کتاب، الگوی حکمرانی و سیاست‌‌گذاری برای جمهوری اسلامی ایران متناسب با نظام معرفتی و فکری و ارزشی آن پیشنهاد شده که می‌‌تواند در بخش‌‌های مختلف سیاست‌‌گذاری کشور مورد استفاده قرار گیرد.

اما به نظر می‌‌رسد مهم‌‌ترین و برجسته‌‌ترین ویژگی این کتاب، اتخاذ رویکرد ارزشی و بومی به حکمرانی و سیاست‌‌گذاری فضای مجازی است. مبانی ارزشی الگوی ترجیحی، مبتنی بر نظام معرفتی اسلام است و برخلاف دیگر الگوهای سیاست‌‌گذاری که رویکری خنثی، دین‌‌زدایی شده و تک‌‌وجهی دارند، الگوی مطلوب کاستی‌‌های این الگوها را برطرف کرده است. همچنین الگوی ترجیحی، بر اساس پارادایم دوفضایی شدن جهان انتظام یافته و ناظر بر جهان واقعی و جهان مجازی است و رابطۀ این دو جهان را رابطه‌‌ای تعاملی-تکمیلی می‌‌داند.